Eqazet.online theguardiana istinadən bildirir ki, Elon Musk-ın son siyasi müdaxilə cəhdləri Avropanın qarşılaşdığı ciddi təhlükələri nümayiş etdirir. O, Böyük Britaniya hökumətinin devrilməsini təklif edib və “Amerika Britaniyanın xalqını tiran hükümetindən azad etməlidirmi?” sualını verib. Üç gün sonra isə, Musk X platformasında, Almaniyanın yaxın vaxtlarda keçiriləcək federal seçkilərində far-right namizədini canlı yayımda qonaq edib. Güman ki, X-in alqoritminin dəyişdirilməsi, bu məzmunun milyonlarla insana çatdırılmasına kömək etdi. Keçən həftə isə Musk-ın SpaceX-in İtaliyanın müdafiə şəbəkəsinin mühüm hissəsini təmin etməyə başlamaq istədiyi də açıqlanıb.
Avropa liderləri bu davranışı gələcəkdəki halların bir əlaməti olaraq görməlidir. Biz ağılsızca, rəqəmsal media və infrastrukturun nəzarətini bir neçə ABŞ texnoloji oliqarxının əlinə verdik. İndi isə ABŞ-ın böyük texnologiya sektoru Donald Trump-ın alətinə çevrilib.
Jeff Bezos Vaşinqton Postu neytrallaşdırıb, Mark Zuckerberg Meta-nın məzmun moderasiyasını zədələyib və Google, ehtimal ki, növbəti olacaq. Hər bir ABŞ texnoloji oliqarxı (Bezos, Zuckerberg, Sundar Pichai, Sam Altman, Tim Cook və Microsoft-un Satya Nadella) ötən həftə Trump-a 1 milyon dollar məbləğində ianələr edib.
Trump-ın Avropaya göz dikdiyi və böyük texnologiyanın artıq onun qanadları altında olduğu görünür. Zuckerberg, Joe Rogan-ın podkastında, Trump administrasiyasının ABŞ-ın böyük texnologiyasını AB qarşısında müdafiə edəcəyinə inandığını söyləyib. Vance-in noyabr ayında ABŞ-ın AB qarşısında X-a qarşı qanun tətbiq edərsə, NATO-nu maliyyə baxımından aclıqla təhdid etməsi də diqqət çəkicidir.
Bu o deməkdir ki, Avropa həm qərbdən, həm də şərqdən sıxışdırılır. Son dörd ayda Rusiya, TikTok və Meta istifadə edərək, AB üzvü Rumıniya və AB namizədi Moldova-da seçkiləri təhrif etməkdə demək olar ki, müvəffəq olub. İndi isə Musk-ın, TikTok-ın ABŞ qolunu almağı planlaşdırdığı ehtimal edilir.
Bu, ciddi bir böhrandır. Liberal demokratiya parçalanmağa davam edəcək, əgər Ursula von der Leyen və AB-nin təhlükəsizlik rəisi Henna Virkkunen tez və ağıllı addımlar atmasalar. ABŞ və Çin texnoloji oliqarxları, alqoritmləri vasitəsilə, hər gün Avropalıların dünyanı necə gördüklərini formalaşdırır. Onların sistemləri qəzəbi artırır və cəmiyyətləri bir-birinə qarşı qoyur. Həmçinin, uşaqların ekranlarında özünə zərər vermək və intihar düşüncələri təşviq edir.
Avropa nə etməlidir? AB, böyük texnologiyanın manipulyasiya maşınını qırmalıdır. Zuckerberg-in keçən həftə Meta-da fakt yoxlama alətlərinin ləğv edilməsi haqqında açıqlaması diqqəti yayındırmaq məqsədi güdür. Meta, illərdir ki, öz alqoritmalarının yaratdığı problemi heç bir məzmun moderasiyası ilə həll edə bilməyəcəyini bilirdi. Onun daxili tədqiqatları açıq şəkildə göstərir: “Biz heç vaxt zərərli məzmunu tamamilə aradan qaldıra bilməyəcəyik, amma ən azından onu qeyri-təbii şəkildə yayılmasının qarşısını almağa çalışa bilərik.”
2016-cı ildə gizli bir Facebook tədqiqatı, “Ekstremist qruplara qoşulmaların 64%-i bizim tövsiyə alətimiz sayəsindədir… bizim tövsiyə sistemlərimiz problemi böyüdür” deyə bildirmişdi. Lakin, keçən həftə Zuckerberg, alqoritmalar haqqında heç bir ciddi söz deməyib, yalnız bundan sonra Meta-nın siyasi məzmunu daha da təşviq edəcəyini söyləyib.
Von der Leyen və Virkkunen dərhal üç şeyi etməlidirlər ki, demokratiyanı qorusunlar. Birincisi, Rəqəmsal Xidmətlər Aktı çərçivəsində siyasi müzakirələri pozan alqoritmlərə qarşı tədbirləri sürətləndirməlidirlər.
İkincisi, İrlandiya üzərində ciddi siyasi təzyiq qurmalı və böyük texnologiyaya qarşı AB-nin Məlumat Mühafizəsi Qanununu (GDPR) tətbiq etmələrini təmin etməlidirlər. Bu vacibdir, çünki böyük texnologiyanın alqoritmləri, şəxsi məlumatları – məsələn, siyasi baxışlarımız, inanclarımız və cinsi istəklərimiz kimi – bizim hansı məzmunu görməyimizə qərar vermək üçün istifadə edir. Bu da bizi daha çox reklama baxmağa məcbur edir. GDPR, şəxsi məlumatların işlənməsini, yalnız bizə sistemin işlədilməsinə razılıq verildikdə və bu barədə xəbərdar edildikdən sonra icazə verir. Texnoloji platformalar bunu etmir.
Bu qaydaların tətbiqi, böyük texnologiyanın alqoritmlərini dərhal söndürəcək, X və digər platformaları, 2014-cü ildən əvvəlki “qızıl dövr”lərinə qaytaracaq. İnsanlar, böyük texnologiyanın alqoritmləri deyil, nə deyəcəklərinə, nə görəcəklərinə və dostları ilə nə paylaşacaqlarına qərar verəcəklər.
Amma Avropa qanunlarının bir xüsusiyyəti var ki, İrlandiyanın Məlumat Mühafizəsi Komissiyası (DPC), GDPR-ın tətbiqi üzrə liderlik edir və bütün Avropada böyük texnologiyaya qarşı məlumat sui-istifadəsi ilə bağlı araşdırmalar aparır. Meta, YouTube, Google, TikTok, Microsoft və Apple kimi şirkətlər, Avropadakı qərargahlarını İrlandiyada yerləşdirdikləri üçün bu sahədə rəhbərlik edir.
Zuckerberg və Musk, mənə cavab verin: Bəs onlayn uşaq istismarı skandalı necə olacaq?
Bu, İrlandiyanın AB-dən gələn təzyiqlərdən az təsirləndiyi bir vəziyyətdir. Bunun əvəzinə, GDPR-nin tətbiqi ilə bağlı kiçik addımlar atılır, amma AB-nin kiçik biznesləri terrorizə edilir və hər kəsə icazə pop-up-ları göndərilir.
Üçüncüsü, Avropa üzrə milli orqanlar, böyük texnologiyanın alqoritmlərinə qarşı tədbirlər görməyə və ya onları bazarlardan çıxarmağa hazırlıqlı olmalıdırlar (bəlkə də AVMSD çərçivəsində, vizual məzmunu tənzimləyən bir AB qanunu vasitəsilə). Əks halda, ölkələr, AB-nin namizəd ölkəsi Albaniya kimi daha az hədəfli yanaşmalarla – məsələn, TikTok-u bir il müddətinə qadağan etməklə – cavab verə bilərlər.
Uzun müddətli perspektivdə, Brüsselin, Avropadakı texnoloji startapların sərhədlərarası böyüməsini maneə törədən tənzimləyici baryerləri ləğv etməsi gərəkdir. Avropanın xarici güclərdən asılı olmayan rəqəmsal infrastrukturuna ehtiyacı var.
Rusiya enerjisindən sürətli ayrılmağımız, Avropanın qərar verməkdə nə qədər sürətli hərəkət edə biləcəyini sübut etdi. Von der Leyen yenə də tez və cəsarətlə hərəkət etməlidir. Avropanın demokratiyası ciddi təhlükə altındadır. Bu, qaçılacaq bir döyüş deyil.
