PARAMETRİK MEMARLIQ və PARAMETRİK DİZAYN — Ətraflı və Dərin İzah
📌 1. Parametrik Memarlıq Nədir?
Parametrik memarlıq – memarlıq formalarının və struktur elementlərinin dəyişən parametrlər və alqoritmlərlə idarə olunduğu dizayn yanaşmasıdır.
Bu sistemdə dizayner:
- Forma çəkmir, əksinə formanın necə dəyişəcəyini proqramlaşdırır.
- Ənənəvi memarlıqda statik (dəyişməz) formalar mövcuddursa, parametrik memarlıqda dinamik və çevik formalar mövcuddur.
- Dizayn algoritmik şəkildə, riyazi və texnoloji əsaslarla formalaşır.
📐 2. “Parametrik” nə deməkdir?
“Parametr” – dizaynın müəyyən xüsusiyyətlərini təyin edən dəyişənlərə deyilir. Məsələn:
- Hündürlük
- Radius
- Genişlik
- Günəş işığı səviyyəsi
- Külək sürəti
- İnsan axını
Bu parametrlər dəyişdikcə dizayn da avtomatik dəyişir.
💡 3. Parametrik Dizaynın Mahiyyəti
Parametrik dizayn, dizaynerin dəyişkən parametrlərlə məntiqi münasibətlər quraraq, müəyyən sistemlər yaratması deməkdir.
Ən sadə nümunə:
“Divar uzunluğu artdıqca, pəncərə sayını da artır.”
Burada pəncərə sayı divar uzunluğu parametri ilə bağlıdır. Dizayn statik yox, reaktiv olur.
⚙️ 4. Algoritmik Dizayn Nədir?
Parametrik dizayn çox vaxt algoritmik dizayn adlanır, çünki burada dizayn prosesi kompüter əsaslı algoritm və düsturlarla aparılır.
Əsas anlayışlar:
| Term | İzah |
|---|---|
| Alqoritm | Dəyişənlər arasında məntiqi əlaqələri təyin edən qaydalar toplusu |
| Düyün (Node) | Parametrik proqramlarda vizual element (məs. Grasshopper) |
| Bağlantı (Link) | Düyünləri birləşdirərək axını yaradır |
| Skript | Kod şəklində alqoritmik məntiq (Python, C#, vb.) |
🧰 5. Parametrik Dizayn Proqramları
| Proqram | Xüsusiyyət |
|---|---|
| Rhinoceros 3D | Əyri və qeyri-adi formaların 3D modelləşdirilməsi üçün ideal |
| Grasshopper | Rhino üçün plugin; vizual proqramlaşdırma ilə işləyir |
| Autodesk Revit + Dynamo | BIM ilə parametrik sistemin birləşməsi |
| Blender + Sverchok | Açıq mənbəli parametrik alətlər |
| Fusion 360 | Mexaniki və texnoloji obyektlər üçün istifadə olunur |
| Houdini | Effekt və kompleks simulyasiyalar üçün çox güclüdür |
📏 6. Ölçüləndirmə Necə Aparılır?
Ənənəvi Memarlıqda:
- Rəqəmlər sabitdir: 3 metr, 5×5 otaq, 12 mərtəbə.
Parametrik Memarlıqda:
- Məsələn:
- “Əgər günəşin bucağı 45°-dən çoxdursa → kölgələndirici panel açılır”
- “Binanın hündürlüyü = torpaq əyriliyinin orta dəyəri + 12 metr”
Real Formula:
floor(uzunluq / 2.5)
radius = sin(azimut_bucağı) * 5
🏗️ 7. Strukturların Formalaşması
Parametrik sistemlərlə struktur elementləri aşağıdakı kimi formalaşdırılır:
| Struktur elementi | Parametrik yanaşma |
|---|---|
| Kolonlar | Yüklərə əsasən radius və forma dəyişir |
| Tavan | Akustik göstəricilərə əsasən dalğalı dizayn alır |
| Pilləkənlər | İnsan axınına görə genişlənə bilər |
| Pəncərə şəbəkəsi | Günəşin hərəkətinə uyğun tənzimlənir |
| Fasad | Rəqəmsal panellərlə adaptiv dəyişir (məs: Al Bahar Towers) |
🧱 8. İstehsal və Tikinti Prosesi
Parametrik dizayn məhsulları çox zaman rəqəmsal istehsal üsulları ilə hazırlanır:
- CNC kəsmə
- 3D çap
- Laser-cut metal
- Prefabrik komponentlər
- Robotik quruculuq
Bu üsullar sayəsində çox kompleks formalar belə real həyata keçirilir.
🧠 9. Ən Məşhur Parametrik Memarlıq Layihələri
| Layihə | Memar | Xüsusiyyətlər |
|---|---|---|
| Heydər Əliyev Mərkəzi | Zaha Hadid | Axıcı, kontur formalı, CNC panellərlə örtülmüş fasad |
| The Gherkin (London) | Norman Foster | Enerji optimizasiyası üçün aerodinamik forma |
| Al Bahar Towers (Abu Dhabi) | Aedas Architects | Günəşə qarşı reaksiya verən “ağıllı” fasad |
| Galaxy SOHO (Pekin) | Zaha Hadid | Qeyri-standart, orqanik iç-içə həcmlər |
| Yas Hotel (Abu Dhabi) | Asymptote Architecture | LED fasad günəş işığı və istiyə uyğun dəyişir |
🔍 10. Üstünlüklər və Çətinliklər
✅ Üstünlüklər:
- Adaptiv və ağıllı dizaynlar
- Ekoloji cəhətdən daha səmərəli formalar
- Enerji sərfiyyatına qənaət
- İstənilən səthdə fərdiləşmə imkanı
- Dizayn modifikasiyası çox asandır
❌ Çətinliklər:
- Öyrənmə əyrisi yüksəkdir
- İstehsal və inşaat texnologiyası tələb edir
- Qiymət baha ola bilər
- Bütün tikinti firmaları bu sistemə uyğun deyil
🧩 11. Nəyə Diqqət Edilməlidir?
| Məsələ | Diqqət nöqtəsi |
|---|---|
| Parametr seçimi | Yalnız real və təsirli parametrləri daxil etmək |
| Hesablama sabitliyi | Alqoritmlər ziddiyyət yaratmamalıdır |
| Material uyğunluğu | Dizayn edilən forma istehsal oluna bilməlidir |
| Tikinti texnologiyası | Rəqəmsal istehsal metodları olmalıdır |
| BIM inteqrasiyası | Memarlıq + struktur + MEP sahələri uzlaşdırılmalıdır |
🔮 12. Gələcəkdə Parametrik Memarlıq
- AI ilə inteqrasiya: Dizaynlar öz-özünü təhlil edib inkişaf etdirəcək
- Robot inşaat: Parametrik dizaynlar robotlar tərəfindən tikiləcək
- Sensorlarla əlaqə: Binalar mühitə uyğun şəraitdə forma dəyişəcək
- Avtomatik enerji balansı: Günəş, külək və su sistemləri ilə tam sinxronlaşacaq
