Heydər Əlirza oğlu Əliyev Azərbaycanın ən görkəmli siyasi və dövlət xadimlərindən biridir. O, ölkənin müstəqilliyə gedən yolunda, dövlət quruculuğunda və beynəlxalq arenada nüfuzunun möhkəmlənməsində mühüm rol oynamışdır. Onun rəhbərliyi altında Azərbaycan böyük iqtisadi, siyasi və mədəni inkişaf yolu keçmişdir.
I. Erkən Həyatı və Təhsili
Heydər Əliyev 10 may 1923-cü ildə Naxçıvan şəhərində dünyaya gəlib. Orta təhsilini Naxçıvanda başa vurduqdan sonra 1939-cu ildə Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) memarlıq fakültəsinə daxil olub. Lakin II Dünya Müharibəsinin başlaması onun təhsilini davam etdirməsinə mane olub.
1941-ci ildən dövlət orqanlarında çalışmağa başlayıb və 1944-cü ildən Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində (DTK) fəaliyyət göstərib. Moskva və Leninqradda xüsusi təhsil aldıqdan sonra təhlükəsizlik orqanlarında müxtəlif vəzifələrdə çalışaraq yüksələn karyera qurub. 1964-cü ildə general-mayor rütbəsinə layiq görülüb və Azərbaycan SSR DTK sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin olunub.
II. Azərbaycan SSR-in Rəhbəri (1969-1982)
Heydər Əliyevin Azərbaycanın rəhbərliyinə gəlməsi 1969-cu ilin 14 iyuluna təsadüf edir. O, Azərbaycan Kommunist Partiyasının birinci katibi seçilərək respublikanın faktiki liderinə çevrildi. Onun rəhbərliyi dövründə bir çox sahələrdə əhəmiyyətli irəliləyişlər baş verdi:
1. Sənayenin və Kənd Təsərrüfatının İnkişafı
- Azərbaycanda neft, kimya, maşınqayırma, metallurgiya və digər sənaye sahələrində yeni müəssisələr tikildi.
- Kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı artırmaq üçün yeni suvarma sistemləri quruldu, müasir aqrotexniki üsullar tətbiq edildi.
2. Elm və Təhsilin İnkişafı
- Azərbaycanda bir çox yeni ali məktəblər və texniki institutlar açıldı.
- İstedadlı azərbaycanlı gənclərin SSRİ-nin aparıcı universitetlərində təhsil almalarına şərait yaradıldı.
- Elmi-tədqiqat institutlarının fəaliyyəti gücləndirildi və yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasına diqqət yetirildi.
3. Mədəniyyət və Sosial Siyasət
- Azərbaycan incəsənəti, teatrı və kinematoqrafiyası inkişaf etdi.
- Mədəniyyət ocaqları, teatrlar və muzeylər tikildi.
- Sosial rifah səviyyəsi yüksəldi, yeni xəstəxanalar, məktəblər və yaşayış kompleksləri inşa edildi.
Onun rəhbərliyi altında Azərbaycan SSR Sovet İttifaqının ən qabaqcıl respublikalarından birinə çevrildi.
III. SSRİ-də Ali Vəzifələrdə Fəaliyyəti (1982-1987)
Heydər Əliyev 1982-ci ildə SSRİ rəhbərliyinə dəvət edilərək Sovet İttifaqının Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini təyin olundu. O, bu vəzifədə SSRİ-nin iqtisadi, sosial və sənaye siyasətinin formalaşmasında mühüm rol oynadı.
Lakin 1987-ci ildə Mixail Qorbaçovun rəhbərliyindəki Sovet hakimiyyəti Heydər Əliyevin siyasətini qəbul etmədi və onu vəzifəsindən uzaqlaşdırdı. Bu dövrdən sonra Heydər Əliyev siyasi fəaliyyətini dayandırdı və Bakıya qayıtmasına imkan verilmədiyi üçün doğma Naxçıvana qayıtdı.
IV. Azərbaycanın Müstəqillik Yolunda Heydər Əliyev (1990-1993)
1990-cı ilin yanvarında SSRİ qoşunları Bakıda qanlı 20 Yanvar faciəsini törətdikdən sonra Heydər Əliyev Moskvadakı Azərbaycan nümayəndəliyinə gələrək Sovet rəhbərliyinin bu vəhşiliyini qınadı. Bundan sonra Moskvadan ayrılaraq Naxçıvana qayıtdı.
1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması ilə Azərbaycan müstəqilliyini elan etdi, lakin ölkədə siyasi xaos və iqtisadi böhran hökm sürürdü. 1993-cü ilin iyununda ölkədə hakimiyyət böhranı dərinləşdi və xalq Heydər Əliyevi Bakıya dəvət etdi. O, əvvəlcə Azərbaycan Ali Məclisinin sədri seçildi, daha sonra isə prezident oldu.
V. Prezidentlik Dövrü (1993-2003)
Heydər Əliyevin prezidentliyi dövründə Azərbaycan müstəqil dövlət kimi möhkəmləndi və iqtisadi inkişaf yoluna qədəm qoydu.
1. Neft Strategiyası və İqtisadi İnkişaf
- 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi” imzalandı və Azərbaycanın neft ehtiyatları xarici şirkətlərlə birgə istismar edilməyə başlandı.
- Neft gəlirləri ölkənin iqtisadiyyatına və infrastruktur layihələrinə yönəldildi.
2. Siyasi Sabitliyin və Hüquqi Dövləti Qurmaq
- Dövlət quruculuğu və hüquqi islahatlar aparıldı.
- Konstitusiya qəbul edildi və demokratik institutlar yaradıldı.
- Azərbaycanda hüquq-mühafizə və təhlükəsizlik sistemləri möhkəmləndirildi.
3. Xarici Siyasət və Beynəlxalq Münasibətlər
- Azərbaycan BMT, ATƏT, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və digər beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlıq etdi.
- Xarici investisiyalar ölkəyə cəlb edildi və Azərbaycan beynəlxalq arenada mövqeyini möhkəmləndirdi.
2003-cü ildə Heydər Əliyevin səhhətində ciddi problemlər yarandı və o, prezidentliyə namizədliyini geri götürərək vəzifəsini oğlu İlham Əliyevə təhvil verdi.
VI. Heydər Əliyevin Vəfatı və İrsi
Heydər Əliyev 12 dekabr 2003-cü ildə ABŞ-ın Klivlend şəhərində vəfat etdi və Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn olundu.
Bu gün Heydər Əliyevin adı Azərbaycanda müstəqillik, güclü dövlət quruculuğu və inkişafla assosiasiya olunur. Onun siyasəti Azərbaycanın uzunmüddətli inkişaf strategiyasının təməlini qoymuş və ölkənin gələcək inkişafına təsir etmişdir.
Nəticə
Heydər Əliyev Azərbaycan tarixinin ən parlaq şəxsiyyətlərindən biri olub, ölkənin müstəqilliyinin qorunmasında və güclənməsində əvəzsiz rol oynayıb. Onun uzaqgörən siyasəti və idarəçilik bacarığı Azərbaycanı regional və qlobal arenada güclü mövqeyə çıxarmışdır. Onun irsi bu gün də yaşayır və Azərbaycan xalqı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
