1980-ci illərin əvvəllərində Soyuq Müharibə zirvə nöqtəsinə çatmışdı. ABŞ və SSRİ arasındakı siyasi və hərbi gərginlik o qədər artmışdı ki, hər iki tərəf qarşılıqlı nüvə hücumu ehtimalını ciddi şəkildə nəzərdən keçirirdi. Bu kontekstdə Sovet İttifaqının KQB kəşfiyyat xidməti ABŞ-ın mümkün nüvə hücumu planlarını izləmək üçün “Operasiya RYAN” (РЯН – Ракетное Ядерное Нападение, yəni “Raket Nüvə Hücumu”) adlı gizli bir əməliyyat həyata keçirməyə başladı.
Operasiyanın Məqsədi
1981-ci ildə Sovet lideri Yuri Andropovun göstərişi ilə başlayan Operasiya RYAN, ABŞ-ın SSRİ-yə qarşı gözlənilən nüvə hücumu planlarını erkən aşkarlamaq və Sovet rəhbərliyinə vaxtında xəbərdarlıq etmək üçün hazırlanmışdı. KQB, bu əməliyyat çərçivəsində bütün dünya üzrə agentlərinə və diplomatlarına Vaşinqton, London və NATO ölkələrində mümkün nüvə müharibəsi əlamətlərini izləmək göstərişi verdi.
Sovet rəhbərliyi inanırdı ki, ABŞ Prezidenti Ronald Reyqan administrasiyası hücum planlaşdırır. Xüsusilə 1983-cü ildə ABŞ-ın “Eble Archer 83” adlı hərbi təlimi SSRİ tərəfindən real hücumun başlanğıcı kimi qəbul edildi və dünya nüvə müharibəsinə çox yaxınlaşdı.
Əsas Kəşfiyyat Mənbələri və Metodlar
Operasiya RYAN çərçivəsində KQB agentləri və şəbəkələri ABŞ və NATO ölkələrindəki hava limanlarında, hökumət binalarında, hərbi bazalarda və digər strateji yerlərdə müşahidələr aparırdılar. Onlar əsasən aşağıdakı əlamətləri izləyirdilər:
- Qərb liderlərinin sığınacaqlara çəkilməsi
- Hərbi rəhbərliyin fövqəladə toplantıları
- ABŞ və NATO qoşunlarının qeyri-adi hərəkətliliyi
- Atom sığınacaqlarında fəaliyyətin artması
- Qərb ölkələrində qan donoru çağırışlarının artması (çünki müharibə zamanı çoxlu qan ehtiyatına ehtiyac olur)
Sovet agentləri bu məlumatları toplayaraq KQB rəhbərliyinə ötürürdülər. SSRİ rəhbərliyi isə bu məlumatlar əsasında ABŞ-ın həqiqətən nüvə hücumu hazırlayıb-hazırlamadığını təhlil edirdi.
1983-cü ildə Böhran və Operasiyanın Zirvə Nöqtəsi
1983-cü ilin noyabr ayında NATO qüvvələri Avropada “Able Archer 83” adlı böyük bir hərbi təlim keçirdi. Bu təlimdə NATO-nun nüvə silahlarını istifadə etmə ssenariləri nəzərdən keçirilirdi. SSRİ bu təlimi real bir hücumun başlanğıcı hesab etdi və yüksək döyüş hazırlığına keçdi.
Bu hadisə, ABŞ ilə SSRİ arasında nüvə müharibəsinin baş verməsinə çox yaxın bir an idi. Sovet hərbi rəhbərliyi ABŞ-ın hücum edəcəyini düşünərək nüvə silahlarını hazır vəziyyətə gətirmişdi. ABŞ isə SSRİ-nin belə bir addım atacağını bilmirdi və real təhlükəni tam olaraq dərk etmirdi. Yalnız sonradan bəzi sovet və amerikalı analitiklər “Able Archer 83” hadisəsinin dünyanı nüvə müharibəsindən ancaq təsadüf nəticəsində xilas etdiyini qeyd ediblər.
Operasiyanın Nəticəsi və Sonu
1984-cü ildən sonra Operasiya RYAN tədricən effektivliyini itirməyə başladı. SSRİ rəhbərliyində Mixail Qorbaçovun hakimiyyətə gəlməsi ilə Qərb ilə münasibətlər yumşaldı və bu tip əməliyyatların miqyası azaldıldı. Bununla belə, bu əməliyyat Soyuq Müharibənin ən gərgin anlarından biri kimi tarixə düşdü.
Bu gün tarixçilər və kəşfiyyat mütəxəssisləri Operasiya RYAN-ın Soyuq Müharibə dövründə iki supergüc arasındakı münasibətlərin nə qədər təhlükəli ola biləcəyini göstərən ən vacib hadisələrdən biri olduğunu qeyd edirlər. Əgər 1983-cü ildə hər hansı bir yanlış qərar qəbul edilsəydi, dünya tarixində nüvə müharibəsi baş verə bilərdi.
Nəticə
Operasiya RYAN, SSRİ-nin Qərbə qarşı olan dərin şübhələrini və kəşfiyyat xidmətlərinin necə işlədiyini nümayiş etdirən unikal hadisələrdən biridir. Bu əməliyyat sübut edir ki, kəşfiyyat məlumatları bəzən yanlış dəyərləndirilə bilər və böyük dövlətlərin rəhbərləri soyuqqanlı qərarlar vermədikdə bəşəriyyət fəlakətə sürüklənə bilər.
Bütün bu hadisələr bir daha göstərir ki, müharibə və qarşıdurma əvəzinə diplomatiya və sülh yolu ilə problemləri həll etmək hər zaman daha təhlükəsiz və ağıllı seçimdir.
