İkinci Dünya Müharibəsi dövründə Alman ordusunun ən güclü və məxfi rabitə sistemlərindən biri olan Enigma şifrələmə cihazı, müttəfiq qüvvələr üçün böyük bir problem yaradırdı. Enigma, hərbi əməliyyatların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istifadə edilirdi və şifrələmə açarları hər gün dəyişdirildiyindən, mesajların deşifrə edilməsi son dərəcə çətin idi. Lakin Böyük Britaniya kəşfiyyatçılarının Bletchley Parkdakı kodqıran qrupu tərəfindən həyata keçirilən Ultra proqramı, bu kodları sındıraraq müharibənin gedişatına əhəmiyyətli təsir göstərdi.

Bu əməliyyatın uğurla başa çatdırılması, müttəfiqlərə Alman hərbi strategiyalarını və planlarını əvvəlcədən öyrənmək imkanı verdi. Bunun nəticəsində Atlantik döyüşü, Afrika cəbhəsi, Şərq cəbhəsi və 1944-cü ildəki Normandiya çıxarması kimi mühüm hadisələrdə müttəfiqlərin qələbəsinə böyük töhfə verildi.

Enigma Maşını və Onun İş Prinsipi

Enigma maşını, Alman Silahlı Qüvvələri (Wehrmacht), Dəniz Donanması (Kriegsmarine) və Hərbi Hava Qüvvələri (Luftwaffe) tərəfindən istifadə edilən mürəkkəb bir şifrələmə cihazı idi. Bu cihaz elektromexaniki rotorlu sistemə malik idi və hər bir mesajı unikal bir şəkildə kodlayırdı.

Maşının əsas işləmə prinsipi belə idi:

1. Hərflərin dəyişdirilməsi: Operator bir hərfi basdıqda, siqnal bir neçə rotordan keçərək tamam başqa bir hərfə çevrilirdi.
2. Rotorların fırlanması: Hər dəfə bir düymə basıldıqda, rotorlar yeni mövqeyə keçirdi, beləliklə eyni hərf dəfələrlə fərqli şəkildə şifrələnirdi.
3. Pluqboard sisteminin istifadəsi: Rotorlara əlavə olaraq, Enigma maşınında pluqboard (kabellərlə birləşdirilmiş əlaqələr) da vardı. Bu sistem əlavə mürəkkəblik yaradır və kodların qırılmasını çətinləşdirirdi.
4. Gündəlik açarların dəyişdirilməsi: Hər gün Alman ordusu yeni açar kombinasiyaları müəyyən edirdi, bu da əvvəlki metodların daim yenilənməsini tələb edirdi.

Bu xüsusiyyətlər Enigmanı o dövr üçün sındırılması mümkünsüz görünən bir şifrələmə sistemi halına gətirmişdi.

Kodun İlk Dəfə Sındırılması: Polşa Kəşfiyyatının Uğuru

Enigmanın sındırılması sahəsində ilk addımları 1930-cu illərdə Polşa kəşfiyyatçıları atmışdı. Polşalı riyaziyyatçılar Marian Rejewski, Jerzy Różycki və Henryk Zygalski, Alman hərbi mesajlarını deşifrə etmək üçün riyazi modellər və elektromexaniki cihazlar hazırladılar. Onlar:

• Enigmanın daxili mexanizmini başa düşmək üçün alman mesajlarını və mənbələrini təhlil etdilər.
• “Bomba” adlı ilk mexaniki deşifrə cihazını yaratdılar.
• Almanların şifrələmə prosedurlarını kopyalayaraq bəzi açarları əldə etdilər.

Lakin 1939-cu ildə Almaniya şifrələmə sistemini təkmilləşdirdikdən sonra Polşa bu işi tək davam etdirə bilmədi. İkinci Dünya Müharibəsi başlamazdan əvvəl Polşa bu məlumatları Böyük Britaniya və Fransaya ötürdü. Bu, Bletchley Parkdakı britaniyalı kəşfiyyatçılar üçün çox mühüm başlanğıc nöqtəsi oldu.

Bletchley Park və Alan Turingin Rolu

İngiltərənin Bletchley Park kəşfiyyat mərkəzi, Enigma kodlarının sındırılması üçün xüsusi olaraq təşkil edilmişdi. Burada riyaziyyatçılar, dilçilər, mühəndislər və kriptoqraflardan ibarət bir qrup çalışırdı. Bu qrupun ən məşhur üzvlərindən biri Alan Turing idi.

Turing və komandası:

• Polşalıların “Bomba” cihazını inkişaf etdirərək daha güclü bir mexaniki cihaz hazırladılar.
• Almanların mesajlarında tez-tez təkrarlanan söz və ifadələri (məsələn, “heil Hitler”) analiz edərək, statistik metodlarla açarları müəyyən etdilər.
• “Colossus” adlı dünyanın ilk proqramlaşdırıla bilən kompüterini hazırlayaraq kodqırma prosesini sürətləndirdilər.

Bu metodlar 1941-ci ildən etibarən mütəmadi olaraq Enigma mesajlarının deşifrə edilməsini mümkün etdi. Xüsusilə Alman U-bot donanmasının rabitəsinin qırılması Atlantik döyüşündə müttəfiqlərə böyük üstünlük verdi.

Ultra Proqramının Müharibəyə Təsiri

Ultra Proqramı, müttəfiqlərin hərbi əməliyyatlarda böyük strateji üstünlük əldə etməsinə səbəb oldu. Xüsusilə:

1. Atlantik Döyüşü və U-bot Təhlükəsinin Azaldılması

• Alman sualtı qayıqları (U-botlar) müttəfiq gəmilərinə böyük təhlükə yaradırdı.
• Enigma kodları qırıldıqdan sonra, müttəfiqlər alman sualtı qayıqlarının koordinatlarını əvvəlcədən öyrənə bilirdilər.
• Bu, Atlantikdəki nəqliyyat xətlərinin təhlükəsizliyini təmin etdi və Avropaya silah-sursat daşınmasını asanlaşdırdı.

2. Normandiya Çıxarması (D-Day, 6 iyun 1944)

• Enigma kodlarının qırılması müttəfiqlərə Almanların müdafiə mövqelərini və planlarını öyrənmək imkanı verdi.
• Müttəfiqlər yanlış məlumatlar yayaraq Alman komandanlığını çaşdırdılar, nəticədə Normandiya çıxarması uğurla həyata keçirildi.

3. Afrika və Şərqi Avropa Cəbhələri

• Müttəfiqlər Afrika cəbhəsində Alman generalı Erwin Rommelin planlarını əvvəlcədən öyrənərək, əks-hücum strategiyalarını formalaşdıra bildilər.
• Şərqi Avropada isə Sovet İttifaqı müttəfiqlərin təmin etdiyi kəşfiyyat məlumatlarından istifadə edərək, Alman ordusunun planlarına qarşı tədbirlər gördü.

Enigma Kodlarının Sındırılmasının Tarixi və Elmi Əhəmiyyəti

Enigma kodlarının sındırılması, təkcə hərbi sahədə deyil, həm də müasir riyaziyyat, kompüter elmləri və şifrələmə sahəsində mühüm irəliləyişlərə səbəb oldu.

• Alan Turingin “Bombe” və “Colossus” cihazları, müasir kompüterlərin əsasını qoydu.
• Şifrələmə və kriptoqrafiya sahəsində inkişaflar, müasir internet təhlükəsizliyi sistemlərinə təsir göstərdi.
• Müasir süni intellekt və maşın öyrənmə sahəsində Turingin prinsipləri hələ də əsas rol oynayır.

Bu səbəbdən, Enigma kodlarının sındırılması yalnız bir müharibə qələbəsi deyil, həm də texnologiya və elm tarixində bir inqilab oldu../Eqazet.online